Niezależnie od tego, czy postanowienie jest noworoczne, czy nie, już na początku, niektórzy ludzie nie wierzą, że wytrwają w nim tak długo, jakby tego chcieli. Inni z kolei są pewni, że mimo dotychczasowych porażek, tym razem na pewno im się uda. Te mniemania psychologia określa jako poczucie własnej skuteczności (PWS). Definiuje się je jako przekonanie o posiadaniu zdolności zorganizowania i kontroli swojego zachowania w celu uzyskania zamierzonego efektu (1). Samoskuteczność, jest więc przeświadczeniem, że możliwości, jakimi dysponujemy są właściwe i wystarczające do poradzenia sobie z określonym wyzwaniem. Siła tego przeświadczenia ma decydujący wpływ na wybieranie przez nas konkretnych zachowań i sytuacji.
Od czego zależy poczucie własnej skuteczności
Na podstawie czego ludzie nabierają przekonania o własnej skuteczności bądź nieskuteczności? Jednym z głównych czynników kształtujących poczucie własnej skuteczności jest doświadczenie. Podejmowanie prób i szukanie jak najlepszych rozwiązań w trudnych sytuacjach, niewątpliwie dostarcza człowiekowi informacji zwrotnej na temat poziomu PWS. Skuteczne, w jego ocenie, poradzenie sobie z określonym wyzwaniem zwiększa PWS, pod warunkiem, że przypisze on ten sukces własnym zasobom. Zatem osiągnięcia stymulują wzrost poczucia własnej skuteczności, a porażki obniżają je (2).
Odnoszone sukcesy nie są jednak jedynym źródłem informacji budującym przekonanie o własnej skuteczności. Także obserwując efekty działań innych osób, ludzie kreują przekonanie o własnej skuteczności. Zjawisko to wykorzystywane jest w podtrzymywaniu prozdrowotnych zachowań m.in. w grupach wsparcia osób walczących z uzależnieniem.
Kolejnym czynnikiem wzmacniającym poczucie własnej skuteczności jest perswazja słowna. Pochwała ze strony autorytetu lub docenienie naszych starań przez znaczącą dla nas osobę, także stanowi istotne źródło informacji na temat poziomu własnej skuteczności, podobnie zresztą jak krytyka.
Ostatnim źródłem informacji o PWS jest poziom pobudzenia emocjonalnego. Odczuwanie silnych emocji takich jak strach czy złość przy wykonywaniu danego zadania świadczą o małej skuteczności w realizowaniu danej czynności. Jeśli zaś człowiek czuje się opanowany i spokojny, nabiera przekonania, że jego skuteczność jest wysoka. Poczucie własnej skuteczności jest zatem cechą, która kształtuje się w trakcie rozwoju jednostki i jest względnie trwała.
Poczucie własnej skuteczności a zdrowie
Badania nad poczuciem własnej skuteczności pozwoliły stwierdzić, że ma ono wpływ na zdrowie człowieka. Jest bowiem podstawową determinantą w wielu modelach zmiany zachowań zdrowotnych (2). Ludzie podejmują się wdrożenia tych zmian w stylu życia, co do których sądzą, że są w stanie je zrealizować. Fakt ten powinien być więc uwzględniany zarówno w planowaniu działań edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia, jak i we wprowadzaniu odpowiednich strategii leczenia, rehabilitacji i prewencji.
Ponadto poczucie własnej skuteczności ogranicza negatywne skutki fizjologicznej reakcji na stres oraz pobudza neurotransmitery (m.in. endorfiny) pomagające ludzkiemu organizmowi radzić sobie ze stresem. Uzasadnione jest zatem wzmacnianie poczucia własnej skuteczności w toku interwencji psychologicznych lub psychoterapii, aby jej odbiorcy nabywali przekonania, że mają wystarczająco dużo wewnętrznej siły, aby zmienić dotychczasowe i utrzymać nowe, korzystne dla nich zachowanie (3).
Poczucie własnej skuteczności w praktyce
Poczucie własnej skuteczności można zmierzyć. W tym celu wykorzystuje się Skalę Uogólnionej Własnej Skuteczności (Generalized Self-Efficacy Scale, GSES). Zaobserwowano, że uzyskanie wysokich wyników w skali GSES jest związane także z wewnętrznym umiejscowieniem kontroli zdrowia (4). Można zatem wnioskować, że praca nad zwiększeniem poczucia własnej skuteczności przynosi korzystne efekty także w innych dziedzinach życia.
Psychologowie podkreślają jednak, że nie należy też przeceniać roli poczucia własnej skuteczności, gdyż wysoki jego poziom nie oznacza jeszcze przystąpienia do działania. Co więcej, badania wykazują, że osoby bardziej przeświadczone o własnej skuteczności w danej dziedzinie, częściej wkładają mniej pracy w osiągnięcie zamierzonego celu, przez co odnoszą gorsze wyniki (5). Fakt ten powinni brać pod uwagę lekarze, fizjoterapeuci i trenerzy. Podczas leczenia, rehabilitacji czy treningu można wykorzystywać poczucie własnej skuteczności do wyznaczania kierunku obieranej strategii oraz jako czynnik motywujący do podjęcia działania, ale w trakcie dalszego postępowania rozsądne będzie korzystanie również z innych wewnętrznych i zewnętrznych zasobów pomagających w dobrym planowaniu i konsekwentnym realizowaniu planu.
1. Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory. Englewood Cliffs: Prentice Hall Inc.
2. Gromulska, L., Piotrowicz, M., Cianciara D. (2009), Własna skuteczność w modelach zachowań zdrowotnych oraz w edukacji zdrowotnej, Przegląd Empidemiologiczny;
3. Trzebińska, E. (2008) Psychologia pozytywna, Wydawnictwa Akademickie i Profesionalne
4. Juczyński, Z. (2001). Narzędzia pomiaru w promocji I psychologii zdrowia. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
5. Vancouver, J. B., Kendall, (2006) When self-efficacy negatively relates to motivation and performance in a learning context. Journal od Applied Psychology
Zdjęcie pochodzi ze strony: pixabay.com
Tekst jest fragmentem mojej pracy magisterskiej. Kopiowanie go bez zgody właściciela może zostać potraktowane jako plagiat. Jeśli chcesz wykorzystać powyższe treści napisz do mnie na adres: malwina.liszka@gmail.com
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz